هر سال در سال‌گردِ پایانِ جنگِ جهانیِ اول، کانادایی‌ها در کنار مردمِ برخی کشور‌های دیگه، به لباسشون سنجاقِ گلِ شقایق می‌زنن، تا نشون بدن به یادِ سربازانی که توی این جنگ جونشون رو از دست دادن، هستن. اجباری در کار نیست، ولی چیزیه که اگه رعایت بشه بازخورد مثبت می‌گیره، و به خصوص نسل‌های مسن‌تر روش کمی حساسن.

این تاریخ، که بهش «روزِ یادبود» گفته می‌شه، از قضا، می‌خوره به فصلِ هاکی. ورزشی که برای کانادایی‌ها مثل فوتبال و کشتیه برای ما. از سال 1982، یک برنامه تلویزیونی طی فصل هاکی پخش می‌شه تو مایه‌های نود، به اسمِ Coach's Corner. این برنامه دو تا مجری داره که یکیشون، آقایِ دان چریِ محبوبه. قبلا هم بازیکن بوده هم مربی، برای کت‌و‌شلوار‌های رنگارنگِ عجیب‌غریبش و زبونِ تندش شهره‌ست، و محبوبیتش بین هاکی‌باز‌های کانادا چیزیه فراتر از محبوبیتِ عادل فردوسی‌پور. بیش از سی سال برنامه‌ روی شاخِ زبونِ تندِ ایشون چرخیده، و برای چند نسل از مردم کانادا، هاکی با آقای دان چری گره خورده.

نهم نوامبر پارسال، که دو روز قبل از روز یادبوده، صحبتِ دو تا مجریِ Coach's Corner از این شاخه به اون شاخه پرید، رسید به سنجاق‌های شقایق، و آقای چری که گویا از قبل دلِ پری داشت، یهو با حرارت شروع کرد به صحبت کردن در مورد این‌که هر سال تعداد آدم‌هایی که سنجاق شقایق دارن، کمتر می‌شه، و توی تورنتو که شهر بزرگیه هیچ‌کس سنجاق نمی‌زنه، در حالی که توی شهر‌های کوچیک همه به این سنت پایبندن.

آقای چری رو کرد به دوربین و با تحکم گفت «این آدم‌ها، به کشور ما میان، حالا واسه هر چی، عاشق سبک زندگیِ ما هستید، از شیر و عسلِ ما  لذت می‌برید، حداقل [کاری که در قبالش می‌تونید بکنید اینه که] می‌تونید چار پنج دلار خرج کنید یه سنجاق شقایق بخرید بزنید به لباستون. این آدم‌ها به خاطر سبک زندگی‌ای که شماها الان دارید باهاش حال می‌کنید کشته شدن. هزینه‌ش رو اونا دادن، بیشترین هزینه‌ای که آدم می‌تونه بده، جونشون رو.»

آقای چری نگفته بود «شما مهاجر‌ها»، گفته بود «شماها...که به کشورِ ما میاید». اما طبیعی بود که برداشتِ خیلی‌ها از حرفش، این باشه که داره مهاجرا رو می‌کوبه. خبرنگار‌ها ریختن سر آقای چری تا ببینن چه دفاعی داره از خودش بکنه، و آقای چری گفت من حرفم رو زدم، نه معذرت می‌خوام نه کوتاه میام، همینه که هست. اگر ذره‌ای امید وجود داشت که آقای چری یه متن آبکی عذرخواهی منتشر کنه، دو هفته از آنتن دور باشه و بعد برگرده، همونم به باد رفت. 

پس‌فردای اون روز و در پی ترکیدن خطوط تلفن برنامه با تماس‌های اعتراض‌آمیزِ مخاطبین، آقای چری که قبلا بلوا‌های بزرگ‌تری به پا کرده بود، از برنامه اخراج شد و کانادا به هم ریخت.

آدم‌ها سی سال هر هفته تلویزیون رو روشن کرده بودن که دان چری رو ببینن. سی سال با دوستاشون در موردِ کت‌و‌شلوارِ روزِ قبلِ دان چری حرف زده و خندیده بودن. سی سال هاکی رو با تحلیل‌های دان چری داده بودن پایین. حالا یهو آقای دان چری اخراج شده بود و یه قسمتِ بزرگ از زندگیشون رو با خودش کنده و برده بود.  مالکِ برنامه متنی منتشر کرد و توضیح داد که چیزی که آقای چری گفته، ارزش‌های این برنامه رو بازتاب نمی‌ده، بنابراین با احترام به ایشون و با تشکر از زحمات 40 ساله‌شون، ما علاقه‌ای نداریم چنین شخصی به نمایندگی از ما روی آنتن بره. 

و خب، این باعث شد خونِ مردم بیشتر به جوش بیاد. 

آدم‌ها شروع کردن به دست‌و‌پا زدن، فلسفه بافتن، اسم بردنِ مزایای دان چری برای هاکی، و طبیعتا در این بین، عده‌ای هم پای آزادیِ بیان رو وسط کشیدن. «پس آزادیِ بیان چی می‌شه آقای سی‌بی‌سی؟ سرزمینِ دموکراسی چی می‌شه؟ ما چه فرقی با کره جنوبی داریم اگه یه مجریِ محبوب نتونه نظرش رو بگه؟»

از زبونِ جیمز تورک، رئیس مرکز آزادی بیان دانشگاه رایرسون، پاسخ می‌دم. 

قضیه این‌طوری نیست که من آزادم هر چی بخوام بگم، تا جایی که قانون جلوی من رو نگرفته. قانون اولین خط قرمزی نیست که رد می‌کنید، آخرینشه. عواقب صحبت‌های شما می‌تونه متوجه روابط شخصی‌تون، یا روابط کاری‌تون بشه و روشون تاثیر بذاره. با وجودی که صحبت آقای چری ذیلِ جرائم نژاد‌پرستانه/نفرت‌پراکنی قرار نمی‌گیره، و بنابراین حرفش پیامدِ قانونی براش نداره، نحوه بیان کردنش نفرتِ شخصی ایشون رو بروز می‌داد، و سازمانی که ایشون رو استخدام کرده موظف نیست نقطه نظراتِ شخصیِ ایشون رو بربتابه. دان چری حق داره این حرف‌ها رو به اعضای خانواده‌ش بگه، تو خیابون بگه، یه عده رو دور خودش جمع کنه و بگه؛ اما همون حرف زمانی که روی آنتن گفته می‌شه، جا رو برای اعمال نظر مالک برنامه باز می‌ذاره. می‌تونه به نظرِ مالک برنامه‌ش توهین‌آمیز بیاد و در نتیجه‌ش ایشون تصمیم بگیره ارتباطش رو با مجری قطع کنه. 

آزادیِ بیان کارتِ out of jail مونوپولی نیست که شما رو به شکلی جادویی از روبرو شدن با عواقبِ کارتون نجات بده. دان چری نظرش رو بیان کرد، بابتش به زندان نرفت، ممنوع‌التصویر نشد، تبعیدش نکردن، و این معنیِ واقعیِ آزادیِ بیانه. آزادیِ بیان می‌گه شما حق طبیعیتونه که بتونید نظر شخصی داشته باشید، و بدون ترس بیانش کنید. اما آزادیِ بیان به معنیِ آزادی از عواقبِ اون‌چه بیان کردید، نیست. نمی‌گه این حق طبیعی شما و وظیفه دیگرانه که فارغ از محتوا و کیفیتِ حرفتون، یه تریبونِ چند میلیون مخاطبی در اختیارتون قرار بگیره. شما حق دارید نظراتتون رو اعلام کنید، و آدم‌ها حق دارن بهتون جواب بدن و باهاتون مخالفت کنن. آدم‌ها حق دارن بابت چیزی که گفتید ارتباطشون رو با شما قطع کنن، از کار برکنارتون کنن، تصمیم بگیرن دیگه شما رو به جمعشون راه ندن، و شما وظیفه دارید مسئولیتِ چیزی که گفتید رو به گردن بگیرید، عواقبش رو بپذیرید، حق واکنش دادنِ بقیه رو به رسمیت بشناسید. و اگر حرفی که می‌زنید برای جامعه خطرناک باشه، اون‌جا تازه سر و کارتون به قانون می‌افته.

***

برنامه Coach's Corner بعد از نزدیک به 40 سال روی آنتن رفتن، یک هفته بعد از این اتفاق کلا تعطیل شد. 

دان چری از حق آزادی بیانش برای بیان کردنِ نظرات مشعشعش استفاده کرد، صاحب‌کارش تصمیم گرفت دیگه تریبونش رو در اختیار کسی که این نظرات رو داره قرار نده، و جوانان سفید مفیدِ کانادایی بار دیگر یاد گرفتن: «حق آزادی بیان به من مجوز نمی‌ده عوضی باشم.»

یه روز مشغول ور‌رفتن با گوشیتون هستید که شماره ناشناسی باهاتون تماس می‌گیره. پیش‌شماره عجیبی به چشمتون می‌خوره که مطمئنا از ایران نیست. تعجب می‌کنید، اما یا بخت و یا اقبال تصمیم می‌گیرید جواب بدید. دکمه قبول تماس رو می‌زنید و با کنجکاوی منتظر شروع مکالمه می‌مونید.

یک نفر با لهجه‌ای که مشخصه فارسی رو به عنوان زبون اول صحبت نمی‌کنه، باهاتون احوال‌پرسی می‌کنه. شما کف می‌کنید، اما به روی خودتون نمی‌آرید و با مکالمه پیش میاید. شخص پشت خط بهتون می‌گه از دفتر مرکزی توییتر باهاتون تماس می‌گیره؛ تعداد زیادی از فالوئر‌هاتون بهشون پیام داده‌ن که شما مدتیه توییت نکرده‌یین و نگرانِ سلامتی و احوال شما هستن، بنابراین توییتر وظیفه خودش دونسته که از شماره تلفنی که برای بازیابی رمز عبورتون بهش داده بودین استفاده کنه، بهتون زنگ بزنه و مطمئن بشه که حالتون خوبه.

گلوتون رو صاف می‌کنید و جواب می‌دید حالتون خوبه، فقط تصمیم داشتید مدتی از فضای مجازی دور باشید. اپراتور توییتر بهتون می‌گه درکتون می‌کنه، اما کاش به فالوئر‌هاتون خبر می‌دادید که از کی و برای چه مدت توییت نخواهید کرد، چون بالاخره یه رابطه احساسی بین شما و برخی فالوئر‌هاتون در جریانه و اون‌ها شما رو دوست خودشون می‌دونن، زشته بی‌خبر بذارید برید. محترمانه و طوری که به طرف بر‌نخوره، بهش حالی می‌کنید که در جایگاهی نیست که نصیحتتون کنه و مکالمه رو تموم می‌کنید. اکانت رسمی توئیتر یک دقیقه بعد توییتی منتشر می‌کنه که به جهان اعلام می‌کنه شما حالتون خوبه، مدتی تصمیم داشتید از فضای مجازی دور باشید و برای همه طرفدارانتون آرزوی شادکامی دارید.

شما که از ورود یک کمپانیِ چند میلیون دلاری به حریم شخصیتون خوشحال نیستید، و به هیچ‌ وجه تصمیم ندارید به فالوئر‌هاتون توضیح بدید دارید از یه برهه سخت تو زندگیتون عبور می‌کنید که نیاز به تنهایی و آرامش داره، تصمیم می‌گیرید شماره تلفنتون رو از اکانت توییترتون بردارید. توییتر ازتون می‌خواد با شرایطِ حذف شماره تلفن موافقت کنید. قبل از تیک زدنِ «I agree» و کلیک روی دکمه «next» تصمیم می‌گیرید این‌بار توافق‌نامه‌ای که امضا می‌کنید رو بخونید. توافق‌نامه اذعان می‌داره که با حذف شماره تلفنتون، توییتر دیگه ازش برای بازیابی رمز عبور شما استفاده نخواهد کرد، اما این حق رو برای خودش محفوظ نگه می‌داره که این شماره رو از توی دیتابیسش حذف نکنه تا در مواردی که صلاح می‌دونه و ضروریه، ازش استفاده کنه.

شما آتیش می‌گیرید، اما هیچ راه برگشتی ندارید. 

1- حتی تصور این‌که توییتر به کاربرانش زنگ بزنه و بپرسه کجایی، چه خبر، کم‌پیدایی، مسخره‌ست. چون زندگی شخصی ما به توییتر چه. این، چیزیه که برای همه‌مون جا افتاده. زندگی شخصی ما به دست‌اندر‌کارانِ شبکه‌های اجتماعی که توشون اکانت داریم، ربطی نداره.

2- اگر توییتر یا هر وب‌سایت/شبکه اجتماعی‌ای واقعا چنین کاری بکنه (و شما توی terms and conditions ِاستفاده از اون سرویس، باهاش موافقت نکرده باشید) می‌تونید بابت نقض حریم خصوصی ازشون شکایت کنید و به دادگاه بکشونیدشون.

بنابراین، می‌شه یکی به من توضیح بده چرا می‌رید با سرانِ بیان میتینگ برگزار می‌کنید و ازشون درخواست می‌کنید از شماره تلفنی که به مقاصدِ دیگری در اختیارشون قرار داده شده، استفاده کنن تا زنگ بزنن به بلاگر مورد علاقه‌تون ببینن چرا چند وقته پست نذاشته؟

1- زندگی شخصی بلاگران به صاحابِ بیان چه ارتباطی داره؟ چرا این حق رو برای خودتون قائلید که از دست‌اندر‌کارانِ بیان بخواید به حریم خصوصیِ بلاگر مورد علاقه‌تون وارد بشن و از اون مهم‌تر، دست‌اندر‌کارانِ بیان چرا موافقت کرده و از اطلاعاتی که برای مقاصد دیگری در اختیارشونه، برای پاسخ دادن به نیاز‌های شخصی شما/خودشون استفاده می‌کنن؟

2- بیان در استفاده از شماره تلفن بلاگران سابقه خوبی نداره. قبلا هم پیش اومده که به بلاگرا پیامک بزنن یا باهاشون تماس بگیرن، کاملا سر خود و بی‌دلیل، سر مسائلی مثل میتینگ‌های بلاگران که بهشون هیچ ارتباطی نداره. بیان به وضوح هیچ اساس‌نامه‌ای برای حفظ حریم خصوصی کاربرانش نداره و جالبه که بدونید من دو سال پیش قبل از این‌که از ایران برم باهاشون تماس گرفتم و گفتم شماره من رو از دیتابیستون حذف کنید و گفتن نمی‌شه، پس فردا رمز اکانتت رو گم می‌کنی، رمز ایمیل پشتیبانت رو هم گم می‌کنی، میای یقه ما رو می‌گیری که رمزم رو بدید! به هفت روش سامورایی آقای گودرزی رو به عقد خانم شقایقی در‌آوردن که بگن شماره‌ت رو حذف نمی‌کنیم برو هر‌کار خواستی بکن. آدم توقع داره حالا که مثلا عمه‌شون نیتشون از درخواستِ شماره موبایل برای ثبت‌نام خیره، حراستِ درستی از اطلاعات شخصیمون داشته باشن. اما چی؟ عزیزان به درخواستِ خوانندگان بلاگری زنگ زده‌ن بهش که ببینن حالش خوبه؟ چرا پست نمی‌ذاره؟

لطفا نیاید بگید اما ما با توییتر فرق داریم، جامعه بلاگران مثل یه خانواده می‌مونه، ما دوست نزدیک بودیم و دلمون شور می‌زد، فرهنگ خاورمیانه تعریفش از حریم خصوصی چیزی نیست که توییتر تعریف کرده، پلیس فتا حواسش به همه‌مون هست تو جوش نزن، حالا مگه چی شده طرف که اصلا زنده نبود. ما با توییتر فرق نداریم، جامعه بلاگران خانواده نیست و ما نهایتا دوست هستیم که بازم به بیان مجوز نمی‌ده به حریممون دست‌درازی کنه، اگه این‌قدر دوست نزدیک بودید خود طرف یا یکی از بستگانش باهاتون تماس می‌گرفت، فرهنگ خاورمیانه تعریفش از خیلی چیز‌ها غلطه از جمله نقش کتک در تربیت بچه، این‌که پلیس فتا در بستر بیماری تعریف شده اشتباه شما رو توجیه نمی‌کنه، و طرف رو هم خدا بیامرزه که شانس آورد خانواده‌ش تماس رو جواب ندادن.

لطفا، لطفا، لطفا، رابطه مشتری/سرویس‌دهنده رو با رابطه خانوادگی یکی نگیرید. رابطه آنلاین رو با رابطه دنیای واقعی یکی نگیرید. و سر جدتون جنبه‌ی داشتنِ شماره‌ی آدم‌ها رو داشته باشید.